Isqfijiet ta' Malta


*Isqfijiet ta’ Malta*

Jeżistu għadd ta’ listi ta’ Isqfijiet Maltin, fosthom dawk ta’ G.A. Vassallo u Achille Ferres fi żminijiet aktar imbegħdin. Għal din il-lista tagħna sa ma ġew in-Normanni f’Malta qadna fuq il-listi mogħtija fil-ktieb tal-Mons. Arthur Bonnici ("A History of the Church in Malta", li jimxi l-aktar fuq il-listi ta’ Gams Pius Bonifacius, Eubel Conradus u Abela-Ciantar) u l-ktieb ta’ Mons. Joseph Bezzina ("L-Istorja tal-Knisja f’Malta"). Għall-ismijiet tal-isqfijiet ta' Malta minn żmien in-Normanni sal-Kavallieri ikkonsultajna l-aktar il-ktieb tal-Mons. Vinċez Borg ("Melita Sacra I - The Maltese Diocese and the Sicilian Environment from the Norman Period to 1500") peress li l-ktieb tiegħu hu l-aħħar wieħed li kien ippublikat (2008) kif ukoll għax il-lista li jagħti fiha d-dettallji kollha tad-dokumenti li jirreferi għalihom. Inċidentalment, għal min irid jaqra jew iniżżel il-ktieb kollhu ta’ Achille Ferres, jista’ jaqbad ma’ din il-link tal-Google Books. L-ewwel Isqof ta' Malta L-Atti tal-Appostli jiddeskrivu l-miġja ta' San Pawl f'Malta bid-dettall. Għalkemm l-Atti ma jindikawx b'mod definittiv jekk San Pawl evanġeliżżax lill-Maltin jew le jew jekk kienx hemm xi konverżjonijiet, wieħed ma jistax jimmaġina li San Pawl għamel tlett xhur f'Malta mingħajr ma sab l-okkażjoni biex jitkellem fuq Kristu, bħalma kien għamel f’Ateni meta ġietu l-opportiunità. Għalkemm il-bniedem fin-natura tiegħu mhux la kemm jaqbad u jibdel twemminu kif ġie ġie, hu wisq probabbli xi wħud setgħu qalbu l-fidi tagħhom għal dik Kristjana. Meta kien f'Malta San Pawl qagħad għand Publiju, il-Protos tal-gżira. It-titlu ta' Protos jindika li Publiju kien bniedem prominenti li fil-kultura Punika kien ifisser ukoll li kien uffiċċjal kap bi dmirijiet speċifiċi kemm ta' natura fiskali kif ukoll dawk ta' natura reliġjuża. It-tradizzjoni tgħidilna li qabel ma telaq minn Malta, Pawlu għamel lil Publiju presbiteru u isqof. Għalkemm mhix dokumentata, din mhix ħaġa impossibbli, għaliex nafu li Pawlu meta kien iwaqqaf Knisja kien iħalli l-presbiteri biex jieħdu ħsiebha (Ara bħal eżempju l-Atti 14,21-28). Iżda fin-nuqqas ta' dokumentazzjoni jew provi ċari oħrajn, irridu noqgħodu biss fuq it-tradizzjoni, u tajjeb li wieħed iżomm dan ukoll f’rasu. L-Għażla tal-Isqof Wisq probabbli li fl-ewwel sekli tal-ewwel millenju il-komunità f’Malta kienet tagħżel hija stess l-Isqof tagħha. Il-Papa Girgor I (590-604) jgħid lill-Ġwanni, Isqof ta’ Sirakuża, biex iħajjar lill-“kleru u l-poplu (Malti) biex jeleġu isqof ġdid minn fost il-kleru” minflok ċertu Lucillus li kellu jitwarrab. Din għalhekk kienet is-sistema ta’ kif kien jintagħżel l-isqof f’dawk iż-żminijiet. Il-kleru kien jinnomina xi ismijiet u l-fidili kienu jagħżlu isem, liema isem imbagħad kien jiġi approvat mill-kleru. Il-persuna nominata kienet tiġi approvata minn isqfijiet oħra tal-viċin u kkonsagrata isqof mill-Isqof Metropolitan, megħjun minn żewġ isqfijiet Provinċjali oħra. Mis-seba’ seklu ‘l quddiem il-kleru u xi ċittadini prominenti (imsejħa “primates”) kienu jipproponu tlett ismijiet li minnhom kien jintagħżel l-Isqof mill-Isqof Metropolitan. Iżda m’għandna l-ebda dokumentazzjoni jekk attwalment kienx isir hekk jew le f’Malta wkoll. Aktar tard, kien ikun ir-Re li jinnomina 'l min irid isir Isqof ta' Malta. Isqfijiet ta’ Malta fl-ewwel Millenju Il-lista tal-Isqfijet ta’ Malta fl-ewwel Millenju hija nieqsa għall-aħħar mid-dokumentazzjoni u għalhekk diffiċċli li qatt xi darba tista' titkompla u ssir sħiħa. Skont it-tradizzjoni, Publju kien l-ewwel Isqof ta’ Malta. Iżda dan jissemma bħala tali biss fil-Martirologu tal-Venerabbli Bede fit-tmin seklu u jerġa’ jissemma’ darb’oħra fil-Martirologu ta’ Adonis fid-disa’ seklu. Dawn iżidu wkoll li Publiju wara sar Isqof ta’ Ateni fejn ħa l-martirju. It-tieni isem li jissemma’ bħala Isqof ta’ Malta kien ċertu Acacius. Dan l-isem jidher 3 darbiet (bħala Melitenus Episcopus, Melitenæ Episcopus u Melitenorum Episcopus), darbtejn minnhom f’dokumenti relatati mal-Konċilju ta’ Kalċedonja fl-451 imsejjaħ mill-Papa Ljun I. Iżda wħud, fosthom il-Konti G.A. Ciantar, isostnu li dan ma kienx l-Isqof ta’ Malta iżda l-Isqof ta’ Melitene, fl-Armenja. L-istess nistgħu ngħidu għal Constantinus, Episcopus Melitenensis, li fl-501 issejjaħ mill-Papa Symmachus għall-ħames Sinodu ta’ Ruma. Il-Konti Ciantar hawn ukoll jinnota li dan kien jiffirma bħala Episcopus Melitenensis u mhux Melitensis. L-ewwel Isqof ta’ Malta dokumentat kien Julianus, li f’dokument tal-553 tal-Papa Vigilius, insibuħ imniżżel bħala Julianus Episcopus Melitensis. Peress li fl-istess dokument insibu wkoll ċertu Alessandru Episcopus Melitenæ (ie. ta’ Mileto fil-Kalabrija), għalhekk nafu li ma jistax jiġi mifxul mal-Isqof ta’ Melito, li kienet l-unika belt li isimha kien qrib dak ta’ Malta f’dan id-dokument. Isqof ieħor ta’ Malta li kien dokumentat kien Lucillus, Melitinæ Civitatis Episcopus. Ismu jidher f’ittra tal-Papa Girgor I li semmejna aktar ‘l fuq. Sfortunatament dan l-isqof nafu biħ biss minħabba abbużi li kien wettaq u għall-fatt li kellu jitwarrab. Fil-599 laħaq Trajanus, Abbati Benedittin, minflok Lucillus, li kien twarrab. L-ewwel refernza li għanda għal dan kien fis-603, fis-sena li miet. L-aħħar isem ta’ Isqof ta’ Malta li nafu biħ qabel il-ħakma Għarbija kien ta’ Manas, li skont Gian Frangisk Abela, jingħad kien attenda għat-tmien Konċilju Ekumeniku ta’ Kostantinopli fit-868. Iżda l-firma tiegħu ma tinsab imkien fid-dokumenti li għad fadlilna llum ta’ dak il-Konċilju. Mill-banda l-oħra, nafu minn dokument ieħor tat-878 li l-Isqof ta’ Malta, li ismu ma jissemmiex, kien diġà priġunier tal-Għarab fil-ħabs ta’ Palermo meta dawn ħadu lil Sqallija taħt idejhom. Din l-ittra tiddeskrivi lill-Isqof ta’ Malta bħala “raġel twajjeb”. Aktar tard fit-883, il-Papa Marinu I kien kiteb lill-Emir ta’ Sqallija sabiex jeħles lill-Arċisqof ta’ Sirakuża u lill-Isqof ta’ Malta mill-ħabs. In-Normanni u wara Il-miġja tan-Normanni fl-1091 ma ġabitx bidla fit-tmexxija ta’ Malta mill-ewwel għax il-Konti Ruġġieru ħalla t-tmexxija f’idejn l-Għarab sakemm dawn baqgħu iħallsu l-ħaraġ. Kien biss fl-1127 li l-Ruġġieru II, bin il-Konti Ruġġieru, reġa’ nvada l-gżira u ħadha direttament taħt idejħ. Fl-ewwel snin tal-ħakma Normanna jissemmew xi isfijiet li, iżda, hemm konfużjoni dwar jekk kinux isfijiet ta’ Malta jew isfijiet ta’ Mileto fil-Kalabrija. Fost dawn jissemmew Gualtierus li ffirma dokument bħala Episcopus Melevitanus fl-1089, Brialdu li jingħad li waqqaf il-purċissjoni “ta’ San Girgor” u li ismu jidher f’dokument tal-Konti Ruġġieru tal-1095 u Joannes, Episcopus Melitensis li ismu jidher fuq dokument tal-Papa Baskal II fl-1113. Fl-1121 insibu referenza għall-ewwel isqof li nafu biċ-ċert li kien Isqof ta’ Malta. Dan kien Rainaldus, Episcopus Melitensis, li l-firma tiegħu tidher f’dokument tal-Papa Kallistu I tal-1121. Dan id-dokument li għandna mhux oriġinali: huwa kopja ta’ dokument ieħor iżda l-kontentut tiegħu jidher li hu validu. F’dokument ieħor li jġib id-data biss ta’ jumejn wara ta’ dan li qed insemmu, jissemma ċertu Gaufridus Isqof ta’ Mileto. Għalhekk dan juri li l-Isqof ta’ Malta u l-Isqof ta’ Melito kienu żewġ persuni differenti u distinti minn xulxin. Fl-1154, il-Papa Adrijanu IV iddikjara lil Malta, flimkien ma’ Agriġento u Mazzara fi Sqallija, bħala djoċesi suffraganja tad-djoċesi ta’ Palermo. Isqof ieħor li ismu jidher fil-listi ta’ Bonnici u ta’ Bezzina iżda mhux fil-lista ta’ Borg hu l-Isqof Stefanus, għalkemm irridu nżidu li Bezzina jqiegħed is-sinjal “?” ħdejn dan l-isem. L-ewwel darba li jissemma’ dan l-isqof kien f’dokument tal-1140. Jista’ jkun li dan hu l-istess isqof li kien Isqof ta’ Malta meta d-djoċesi ta’ Malta saret suffraganja tad-djoċesi ta’ Palermo (1154) u li fil-lista ta’ Borg jidher bħala “Bishop 02 – NN”. Jista’ jkun hekk għax isem Stefanus jerġa’ jidher f’dokument ieħor tal-1157 – dejjem sakemm dan Stefanus kien Isqof ta’ Malta u mhux ta’ Melito. Minn dawn id-dati ‘l quddiem, qed nimxu mal-lista ta’ Mons. Vinċenz Borg, ippubblikata fil-ktieb tiegħu tal-2008 “Sacra Melita I - The Maltese Diocese and the Sicilian Environment from the Norman Period to 1500”. Għalhekk, min irid ħafna aktar dettalji fuq id-dokumenti li l-Mons. Borg ibbaża l-lista tiegħu jista’ jirreferi għall-ktieb li semmejna. Dawk l-isfijiet indikati bħala NN ifissru li hemm dokumentazzjoni li kien hemm “Isqof ta’ Malta” iżda li ismu mhux magħruf jew ma jissemmiex. Dati fl-ewwel millenju jindikaw meta jissemmew u mhux meta saru Isqof ta’ Malta. Il-wasla tal-Ordni ta' San Ġwann Fl-1530 wasal l-Ordni ta' San Ġwann f’Malta. Dan ikkoinċida, bejn wieħed u ieħor, mal-Konċilju Ekumeniku ta’ Trentu (1545-1563) meta l-Knisja Kattolika bdiet tagħmel, fost ħwejjeġ oħra, aktar enfasi fuq id-dokumentazzjoni. F'dak iż-żmien l-Isqfijiet kienu obbligati jagħmlu żjarat fil-Kappelli u Knejjes żgħar fuq bażi regolari. Huma kienu jagħmlu rapport fuq dak li kienu jsibu, u f'ċertu każijiet meta kienu jaraw li l-knejjes kienu spiċċaw fi stat ħażin ħafna kienu jipprofanawhom (“jiddekonsagrawhom”).

L-Ewwel Millenju
60 – 67	Publiju, Protos ta' Malta. Isqof ta' Malta skont it-tradizzjoni. Imsemmi għall-ewwel darba bħala Isqof ta' Malta biss f’Martirologu tat-8 seklu
451	Acacius taħt Papa Ljun I fil-Koncilju ta Kalcedonja. Jista’ jkun li kien Isqof ta’ Melitene fl-Armenia u mhux l-Isqof ta’ Malta.
501	Kostantinu taħt Papa Simmaku fil-5 Koncilju ta Ruma. Jista’ jkun li dan ukoll kien Isqof ta’ Melitene fl-Armenia u mhux l-Isqof ta’ Malta.
533	Julianus, l-ewwel wieħed li nafu bieh u li għandu bażi storika.
598	Luċillu taħt Papa San Girgor, li neħħieħ mill-kariga minħabba abbużi.
599	Trajanu , li laħaq flok Luċillu u li kien Abbati f’Monasteru f’Sirakuża.
868	Manas taħt Papa Adrianu II fit-8 Koncilju ta Kostantinopli. Probabbli li kien l-istess “Isqof ta’ Malta” li spiċċa priġunier Sqallija taħt il-ħakma Għarbija.

870-1091 - 231 sena taħt il-ħakma Għarbija

1091	Gualtieri taħt Papa Urbanu II sar Isqof fi żmien il-miġja tal-Konti Ruġġieru. Mhux ċert jekk kienx l-Isqof ta’ Mileto fil-Kalabrija jew Isqof ta’ Malta.
1095	Brialdo taħt l-istess Papa Urbanu II. Mhux ċert jekk kienx l-Isqof ta’ Mileto fil-Kalabrija jew Isqof ta’ Malta.
1113	Ġwanni taħt Papa Baskal II. Mhux ċert jekk kienx l-Isqof ta’ Mileto fil-Kalabrija jew Isqof ta’ Malta.

Wara Ruġġieru II - Il-lista ta’ Mons. Vinċenz Borg (2008)

1122	Rinaldus taħt Papa Kallistu II
1154	Bishop 02 – NN. Jista jkun li hu Stiefnu tal-listi ta’ Bonnici u Bezzina, maħtur mill-Papa Innocent II u li jissemma’ f’dokument tal-1140.
1168	Johannes I taħt Papa Alessandru III
1205-1206	Bishop 04 – NN.
1211-1224	Johannes II
1251	Ruggerius ta’ Ċefalù
1254-1257	Bishop 07 - NN
1259	Jacobus (minn Mileto), Dumnikan
1267	Magister Marinus minn Sorrento
1268	Johannes Normandus. Irriżenja minn Isqof ta’ Malta

1268-1272	Is-Sede ta’ Malta baqgħet vakanti

1272	Imlaħħaq Prokuratur li ismu mhux magħruf biex jieħu ħsieb is-Sede ta’ Malta
1272/73-1297	Jacobus ta’ Malta O.Min. Patri tal-Ordni Minuri. Qatta’ s-snin 1282-1283 fl-eżilju wara li tkeċċa minn Malta mill-Aragoniżi wara l-“Vespri Siciljani”.

1299-1304	Is-Sede ta’ Malta baqgħet vakanti

1304-1322	Nicolaus, li kien Dekan tal-Katidral ta’ Sirakuża. L-aħħar li nisimgħu dwaru hu fl-1322, iżda ma nafux meta attwalment miet.
1332-1333	Alduinus
1334-1341	Henericus minn Ċefalù. Patri Franġiskan Minuri Sqalli taħt Papa Ġwanni XXII. Miet f’Malta 1341 u ġie midfun fil-Katidral
1342-1343	Nicolaus Boneti O.Min. Patri Frangiskan Osservanti. Uħud jgħidu, b’mod żbaljat, li miet f’Malta fl1360 iżda llum nafu li kien diġà miet sa Ottubru tal-1343 meta laħaq ta’ warajħ.
1343-1346	Ogerius, taħt Papa Klement VI
1346-1356	Jacobus O.P., Patri Dumnikan
1356-1370	Hilarius Corradus O.S.A., Patri Agostinjan. Il-Professur Fiorini, f’artiklu fil-Melita Historica, jissuġġerixxi (“hazard a guess”) li l-parroċċi f’Malta seta’ waqqafhom l-Isqof Hilarius bejn l-1356 u l-1370 peress li hu dokumentat li kien attwalment ġie f’Malta u billi kien magħruf għall-ħerqa li kellu biex jieħu ħsieb il-merħla tiegħu. Nafu żgur li fl-1366 kien joqgħod għand Don Bartolomeus Axac.
1371-1371	Antonius de Musto O.Min, Patri Frangiskan Osservanti
1371-1375	Corradus
1375-1392	Antonius de Vulponno O.S.B., Patri Benedittin taħt Papa Girgor XI.
[1392-1393]	Niccolò Papalla inħatar mhux mill-Papa iżda mill-Kapitlu tal-Katidral tal-Imdina u aċċettat mir-Re Martinu bħala amministratur tad-djoċesi. Sal-1393 id-dokumenti Rjali kienu jirreferu għalih bħala “electus episcopus”. Qatt ma kien effetivament ikkonsagrat bħala Isqof ta’ Malta. Fl-1393 waqt rewwixta dan Papalla sparixxa u ħasbuh li kien miet. Poġġew Patri Franġiskan minfloku, Patri Giovanni Despi (jew de Pino) iżda dan kellu jitwarrab meta reġa’ tfaċċa Papalla. Fl-1394 Papalla ġab approvazzjoni għall-ħatra tiegħu m’għand l-Antipapa Benedittu XIII. Għalhekk fl-1393 kien hawn isqof maħtur mill-Antipapa (Niccolò Papalla) u għalhekk mhux rikonoxxut bħala isqof leġittimu u ieħor, (Maurus Calì), li kien rikonoxxut bħala isqof leġittimu iżda li ma kellux dħul għax mhux rikonoxxut mir-Re. Ir-Re Martinu ż-Żgħir għaraf lill-Isqof Maurus Calì bħala l-Isqof ta’ Malta biss fl-1398,
1393-1408	Maurus Calì O.S.B., Patri Benedittin taħt Bonifaċju IX
[1408-1409]	Michele de Lettras mill-Katalunja Franġiskan Minuri Osservanti, imlaħħaq mir-Re Martinu ż-Żgħir b’setgħat mogħtija lilu mill-Antipapa Benedittu XII. Bl-istess mod laħaq Giovanni Eximenes, Patri Franġiskan ukoll, li ġie mlaħħaq isqof minn Martinu l-Kbir, missier Martinu ż-Żghir li laħaq Re wara li ibnu kien miet.
1409	Antonius Platamone O.S.B., Patri Benedittin li kien isqof ta’ Kreta, imlaħħaq minn Papa Alessandru V. L-Antipapa Benedittu XII baqa’ jsejjaħħlu bħala l-Isqof ta’ Retymo (fi Kreta), li timplika li ma kienx jirrikonoxxiex bħala Isqof ta’ Malta. Fi żmien Platamone, kien hemm ukoll Andreas de Vaccarinis, li kien appuntat isqof tas’ Malta mill-Antipapa Benedittu XIII fl-1414.
1418-1420	Johannes Eximius (jew Ximenes/Eximenes) O.Min. Dan kien ġie appuntat isqof ta’ Malta mir-Re Martinu l-Kbir bl-approvazzjoni tal-Antipapa Benedittu XIII. Mal-ħatra tal-Papa Martinu V ix-Xiżma fil-Knisja Kattolika intemmet u dan il-Papa rrikonoxxa ‘l Johannes Eximius bħala Isqof ta’ Malta.
1420-1432	Maurus Calì O.S.B., Patri Benedittin li reġa' ġie maħtur Isqof ta’ Malta taħt Papa Martinu V. Bejn l-1423 u l-1425 inqabad, possibilment minn Malta stess, u ġie meħud priġunier f’Tunis mill-furbani. Irriżenja minn Isqof ta’ Malta fl-1432 u miet fl-1433.
1432-1445	Senatore de Mello minn Noto fi Sqallija li nħatar Isqof ta’ Malta mill-Papa Ewġenju IV. Fi żmienu jissemma’ għall-ewwel darba l-Uffiċċju tal-Inkwiżitur f’Malta, li kien jieħu ħsiebu ċertu Fra Mathheus de Melita. Fi żmienu wkoll sar l-hekk imsejjaħ "Rollo" sabiex isir il-qsim preċiż tal-obbligi bejn il-kleru ta’ Malta u dak ta’ Għawdex. F’dan ir-Rollo, jissemmew għall-ewwel darba f’dokument 10 parroċċi rurali f’Malta. Il-parti dwar Għawdex intilfet. Jingħad ukoll li fi żmien De Mello twaqqfet l-ewwel Konfraternità f’Malta, fil-knisja tal-Lunzjata fil-Birgu.
1445-1447	Jaymus de Paternò, O.S.B., Patri Benedittin
1447-1478	Antonius de Alagona O.Cist. Patri Ċisterjan fil-monasteru ta’ Roda, fid-djoċesi ta’ Zaragoza fi Spanja. Irriżenja minn Isqof ta’ Malta fl-1478.
1479-1489	Johannes de Paternò O.S.B., Patri Benedittin minn Katanja taħt Papa Sistu IV. Wara li fis-sena 1489 kien bidel id-djoċesi tiegħu ma’ dik tal-Isqof ta’ Palermo, ġie magħmul Kardinal meta kellu 80 sena u miet Ruma fl-1511.
1489-1490	Petrus de Foix, Kardinal. Kien Isqof ta’ Palermo u bil-permess ta’ Papa Innoċenzju VIII partat id-djoċesi tiegħu ma’ Giovanni Paternò u sar Isqof ta’ Malta fl-1489. Miet Ruma fis-sena 1490.
1491-1495	Paolo di Cavalleria O.S.B., Patri Benedittin taħt Papa Innoċent VIII. Miet Catania fis-sena 1495 jew fil-bidu tas-sena 1496.
1495-1501	Jaymus Valguarnera, Nobbli minn Sqallija. Jidher kien ikun nieqes ħafna minn Malta tant li r-Re Ferdinandu ta’ Aragona, ki kien jaħkem ‘l Malta dak iż-żmien, kiteb ittra lill-Vici-Re ta Sqallija dwar dan.
1501-1503	Antonio Corsetto UID, studjuż b’Dottorat fil-Liġi minn Noto Sqallija taħt Papa Alessandru VI. Miet Ruma s-sena f’Ottubru tal-1503. Jidher li qatt ma ġie Malta.

1503-1505	Is-Sede ta’ Malta baqgħet vakanti

[1506 - ftit xhur]	Johannes de Castro, Kardinal, Amministratur tas-Sede ta’ Malta.
[1506-1509]	Bandinellus de Sauli, Kardinal, Amministratur tas-Sede ta’ Malta.
1509-1513	Bernardinus de Bononia, minn Palermo. Fl-1512 kien ġie nominat bħala Arċisqof ta’ Messina. Miet f’Palermo fl-1513
1512-1514	Johannes de Pujades, taħt Papa Ġulju II. Jidher li qatt ma kien ġie Malta.
1514-1515	Johannes de Sepulveda. Isqof Spanjol taħt Papa Ljun X. Sena wara irreżenja minn Isqof ta’ Malta.
1516	Bernardinus Catagnano minn Pisa. Isqof taħt Papa Ljun X u duttur tal-liġi. Miet fis-sajf tas-sena ta’ wara.
[1516]	Raphael Riario, Kardinal. Mhux nominat Isqof ta’ Malta iżda inagħta s-setgħa mill-Papa Ljun X li jgawdi mid-dħulijiet tas-Sede tal-Isqof ta’ Malta (“Camerarius”). Iżda jista' jkun li tilef din is-setgħa dik is-sena stess billi kien indikat bħala li kien imdaħħal f’kumplott kontra l-istess Papa. Kienet inqatgħetlu għall-mewt iżda s-sentenza ġiet mibdula f’multa qawwija u konfiska tal-beni ekkleżjali kollha li kellu. Il-Kardinal Riario irriżenja minn “Cameriarius” ta’ Malta fl-1520, ftit qabel ma miet. Dan ifisser li, minkejja kollox, Riario seta’ kien baqa’ jżomm id-dħul mis-Sede ta’ Malta.
1520-1523	Bonifacius Catagnano, minn Pisa. Sar Isqof ta’ Malta taħt Papa Ljun X wara li l-Kardinal Riario irriżenja minn “Cameriarius” ta’ Malta.
1523-1528	Carolus Urries, nobbli minn Sqallija ta’ dixxendenza Spanjola. Miet fl-1528. Urries kien ġie Malta fuq l-ordni tar-Re Karlu V biex jamministra s-Sagrament tal-Konfermazzjoni. Xi wħud ma jqisuħx bħala Isqof ta’ Malta peress li sa mill-1523 is-Sede ta’ Malta kienet inagħtat mill-Papa Klement VII lil Hieronymus Ghinucci biex jamministraha.

[1523-1535]	Is-Sede f’Amministrazzjoni

1536-1538	Hieronymus Ghinucci. Kien ukoll nominat biex ikun Isqof ta’ Worcester fl-1522. Kien ħabib tar-Re Neriku VIII tal-Ingilterra, iżda minħabba ċ-ċirkostanzi li seħħew fl-Ingilterra, din is-Sede qatt ma ħadha. Kien l-ewwel Amministratur tas-Sede ta’ Malta u mbagħad, kif (kellu) jirrinunzja dik tal-Ingilterra fl-1535, seta’ jieħu dik ta’ Malta. Sar Isqof ta’ Malta fl-1536.

Fl-1530 wasal l-Ordni ta' San Ġwann f’Malta

1530	Balthassar Waltkrik, Ġermaniż li miet ftit xhur wara li laħaq Isqof ta’ Malta mingħajr ma anqas kellu opportunità jżur id-djoċesi ta’ Malta. Fi żmienu, ir-Re Karlu V ta ll Malta lill-Kavallieri tal-Ordni ta’ San Ġwann. Kien l-aħħar Isqof ta’ Malta li kien nominat mir-Re ta’ Spanja. Xi wħud ma jqisuħx bħala Isqof ta’ Malta peress li sa mill-1523 is-Sede ta’ Malta kienet inagħtat mill-Papa Klement VII lil Hieronymus Ghinucci biex jamministraha.
1538	Fra Thomas Bosio, Taljan minn Asti, Viċi-Kanċillier tal-Ordni ta’ San Ġwann. Dan kien l-ewwel wieħed li nħatar taħt l-Ordni. Ħu dan l-Isqof, Gian. Bartolomeo, kien missier Giacomo li kien l-istoriku tal-Ordni li ħallielna ħafna dettallji dwar l-Assedju l-Kbir tal-1565.
1537	Fra Antonio Bosio ta’ Asti, Vici Kancillier tal-Ordni ta’ San Ġwann
1541	Domenico Cubellas, Prijur tal-Ordni
1567	Martino Royas, Vici Kancillier tal-Ordni
1578	Tommaso Gragallo, Vici Kancillier tal-Ordni
1615	Don Baldassare Cagliares, Uditur tal-Gran Mastru
1636	Fra M. Giov. Balaguer Camarasa, Prijur tal-Ordni
1663	Monsinjur Luca Beuno, Prijur tal-Ordni
1669	Monsinjur Lorenzo Astiria
1678	Monsinjur Michele Gerolamo Molina
1684	Fra Davide Cocco Palmieri, Elemonizier tal-Gran Mastru
1713	Fra Giacomo Cannaves, Prijur tal-Ordni
1722	Fra Gaspare Gori Mancini, minn Siena
1728	Fra Paolo Alferan de Bussan, Franciz
1758	Fra Bartolomeo Rull, Prijur tal-Ordni
1770	Fra Giovanni Carmelo Pellerano, Vici Kancillier tal-Ordni
1780	Fra Vincenzo Labini, minn Bitonto, l-ewwel wiehed li ġab it-titolu ta’ Arcisqof ta’ Rodi

Il-ħakma tal-Ingliżi f’Malta

1807	Mons. Ferdinando Mattei, Malti
1831	Mons. Francesco Saverio Caruana, Malti
1847	Mons. Publio Maria Sant
1857	Fra Gaetano Pace Forno, Agostinjan

Isqfijiet ta’ Malta

1875	Mons. Konti Carmelo Scicluna, D.D.
1889	Mons. Pietro Pace
1915	Mons. Dom Mauro Caruana, Benedittin
1943	Mons. Michele Gonzi

Nota: Fl-ewwel ta’ Jannar tal-1944 id-Djoċesi ta’ Malta ġiet elevata għal Arċidjoċesi u għalhekk l-Isqof issa qed jissejjaħ “Arċisqof”.

1976	Mons. Giuseppi Mercieca
2007	Mons. Pawlu Cremona, Dumnikan (Arċisqof Emeritu minn nofs Ottubru 2014)
Ottubru 2014	Sede vacante. L-Isqof Awżiljarju Mons. Charles Scicluna jitqiegħed bħala Amministratur Appostoliku sakem jitlaħħaq Arċisqof ġdid..
Marzu 2015	Mons. Charles Scicluna

Isqfijiet ta’ Għawdex

1864	Mons. D. Michele Francesco Buttigieg
1867	Mons. D. Antonio Grech Delicata
1877	Mons. Pietru Pace
1889	Fra Giovanni Maria Camilleri
1924	Mons. Michele Gonzi
1944	Mons. Giuseppe Pace
1972	Mons. Nikol Cauchi
2006	Mons. Mario Grech

“Fl-1121 insibu referenza għall-ewwel isqof li nafu biċ-ċert li kien Isqof ta’ Malta. Dan kien Rainaldus, Episcopus Melitensis, li l-firma tiegħu tidher f’dokument tal-Papa Kallistu I tal-1121. Dan id-dokument li għandna mhux oriġinali: huwa kopja ta’ dokument ieħor iżda l-kontentut tiegħu jidher li hu validu.”

Knights of St John Serving Brother Insignia - Wikipedia

“Fl-1530 wasal l-Ordni ta' San Ġwann f’Malta. Dan ikkoinċida, bejn wieħed u ieħor, mal-Konċilju Ekumeniku ta’ Trentu (1545-1563) meta l-Knisja Kattolika bdiet tagħmel, fost ħwejjeġ oħra, aktar enfasi fuq id-dokumentazzjoni.”


Referenzi “The Islands and their History” ta' Them. Zammit (1926) “Storja ta' Malta” ta' G.A. Vassallo - reprint tal-1948. “L-Istorja tal-Knisja f’Malta” ta’ Joseph Bezzina (PIN, 2002) www.catholic-hierarchy.org/diocese/dmalt.html "A History of the Church in Malta" tal-Mons. Arthur Bonnici "Melita Sacra I - The Maltese Diocese and the Sicilian Environment from the Norman Period to 1500" tal-Mons. Vinċenz Borg Stampi http://en.wikipedia.org/ Kitba: Noel Ciantar, ibbażta fuq is-sorsi indikati. Ritratti mill-Wikipaedia


Noel Ciantar © 2012-2023 webmaster@kappellimaltin.com

L-ewwel Isqof ta' Malta

L-Għażla tal-Isqof

Isqfijiet ta’ Malta fl-ewwel Millenju

In-Normanni u wara

Il-wasla tal-Ordni ta' San Ġwann

L-Ewwel Millenju

870-1091 - 231 sena taħt il-ħakma Għarbija

Wara Ruġġieru II - Il-lista ta’ Mons. Vinċenz Borg (2008)

1268-1272

Is-Sede ta’ Malta baqgħet vakanti

1299-1304

Is-Sede ta’ Malta baqgħet vakanti

1503-1505

Is-Sede ta’ Malta baqgħet vakanti

[1523-1535]

Is-Sede f’Amministrazzjoni

Fl-1530 wasal l-Ordni ta' San Ġwann f’Malta

Il-ħakma tal-Ingliżi f’Malta

Isqfijiet ta’ Malta

Isqfijiet ta’ Għawdex

Referenzi

Stampi