|
Knisja oħra tal-kampanja li nsibu fl-inħawi tal-Wardija fil-limiti ta’ San Pawl il-Baħar, hija dik li tinsab f’Wied Qannotta u li hi ddedikata lil San Xmun Appostlu. Din il-kappella, li hi mibnija fuq stil neo-gotiku, għandha faċċata tista’ tgħid unika li ma tantx insibu bħalha f’pajjiżna għajr għal xi knejjes Anglikani, dik taċ-ċimiterju tal-Addolorata u l-knisja l-ġdida ta’ Loreto f’Għajnsielem, Għawdex fost oħrajn.
 Min kien San Xmun?
San Xmun kien imlaqqam “il-Kananew”, kelma misluta mill-kelma Lhudija “qana”, li tfisser “imħeġġeġ”. Ġieli jirreferu għalih bħala Xmun iż-Żelota, li ukoll tfisser li kien “imħeġġeġ”. Dan il-laqam jinagħta biex jiddistingwuh minn Xmun Pietru, l-ewwel Papa.
San Xmun, flimkien ma’ San Ġuda Taddew (Ġuda “mhux l-Iskarjota”), kienu msejħin minn Ġesù biex ikunu Appostli tiegħu. It-tradizzjoni tgħid li huma evanġeliżżaw flimkien u għalhekk ġeneralment jissemmew flimkien ukoll. San Xmun kien jeħodha kontra dawk li kienu ta’ diżunur għall-fidi tagħhom bil-mod ta’ kif kienu jgħixu u jġibu ruhhom – għalhekk il-laqam tiegħu “l-Imħeġġeġ”. Il-Vanġelu ftit li xejn jitkellem fuq dan l-appostlu ħlief li Kristu għażlu u daħħlu jagħmel sehem mit-tnax-il appostlu. Huwa rċieva l-Ispirtu Santu flimkien mal-Appostli l-oħra fil-jum tal-Pentecoste u kien fidil lejn is-sejħa li għamillu Kristu. Huwa ppriedka l-aħbar it-tajba lill-popli tal-Eġittu u tal-Mawritanja. Meta wasal fil-Persja, is-saċerdoti tal-allat foloz ħatfuh u kien mislub wara li għadda minn tbatijiet kbar għall-ġieħ tal-isem ta’ Ġesù. Hu kien immartiriżżat flimkien ma’ Ġuda Taddew fis-sena 65 W.K. Ir-relikwi tiegħu jingħad li huma ppreservati fil-knisja ta’ San Pietru ġewwa Ruma u fil-Katidral ta’ Tolosa fi Franza.
Is-simbolu assoċjat ma’ San Xmun huwa s-serrieq għax jingħad li ġismu tqatta’ f’biċċiet b’serrieq wara li ħa l-martirju. Huwa b’dan is-simbolu li dan il-qaddis jidher fis-sett ta’ arazzi mprezzabbli li hemm fil-(mużew tal-) Konkatidral ta’ San Ġwann fil-belt Valletta. Kultant jidher ukoll b’lanza f’idu. Huwa meqjus bħala l-qaddis l-patrun tal-konzaturi (dawk li jaħmu l-ġlud tal-annimali biex jagħmluhom tajbin għall-użu fl-ilbies, żraben, ċintorini etc). Fil-Knisja Kattolika normalment jissemma’ ma’ San Ġuda Taddew, Appostlu ieħor iżda fil-Knisja tal-Lvant normalment jissemma’ waħdu. Il-festa tiegħu taqa’ nhar it-28 t’Ottubru għall-Knisja Kattolika u nhar l-10 ta’ Mejju għall-Knisja Griega u Kopta.
L-Islam jaċċetta lil Ġesù bħala profeta iżda ma jsemmix lill-Appostli b’isimhom: jirreferi għall-Appostli bħala dawk li jgħinu fix-xogħol għal Alla. Iżda l-esiġeżi (spjegazzjoni) u l-kummentarji tal-Kuran jagħtu xi ismijiet ta’ Appostli u jsemmu lil San Xmun b’ismu bħala wieħed mid-dixxipli ta’ Ġesù. It-tradizzjoni Musulmana tgħid li San Xmun kien intbagħat biex jippriedka l-fidi f’Alla fost il-Berberi tat-Tramuntana tal-Afrika.
Wied Qannotta
F’dan il-wied pittoresk, bejn iż-Żebbiegħ u Burmarrad, tiddomina binja li ġġib l-isem tal-wied innifsu, jigifieri “Castel Qannotta”, bħalma hemm miktub fuq ix-xatba taż-żawġ bibien tal-ħadid maħdum li jagħtu għalih. Il-kelma “qannotta” tfisser “qasab”. Dan il-kastell inbena mill-Gran Mastru Perellos u kien wieħed minn għadd ta’ residenzi li nbnew minn Kavallieri tal-Ordni jew nies għonja fuq l-għolja tal-Wardija. L-art li fuqha nbena l-kastell hija magħrufa bħala l-Andar ta’ San Xmun (“andar” tfisser post fejn jindires il-qamħ) u tifforma parti minn Ġnien il-Qinċ, li kien propjeta’ tal-istess kappella. Skont l-atti tan-Nutar Gio Marija Felice din l-art, flimkien mall-kappella, inkrew għal xi żmien lill-Baruni Inguanez, li kien iħallas għalihom 16-il tari fis-sena (Nota Editorjali: L-informazzjoni li għandna dwar din il-kirja ma tagħtix data u billi mgħandniex ir-risorżi biex issir riċerka, ma tistax tiġi vverifikata minna. Intant, jidher li l-familja Sant Cassia, li llum iżommu l-ġuspatronat fuq din il-kappella, qalulna li huma qatt ma semgħu b’din il-kirja. Jekk xi ħadd għandu aktar informazzjoni speċifika fuq dan, jekk jogħġobkom għidulna sabiex nerġgħu naġġornaw. il-kitba).
 Oriġini
Din il-kappella, fiż-żmien, kienet ġuspatronat tal-familja Gauci u bil-wirt waqgħet f’idejn Sander Depiro Gourgion. Ta’ min jgħid li xi kitbiet jagħtu l-isem ta’ din il-kappella bħala “Tal-Baruni Dapiro Gourgion”. Dan hu żbaljat għax l-isem tal-familja kien Depiro Gourgion u mhux Dapiro Gourgion. U Sander Depiro Guirgion ma kienx Baruni iżda avukat.
Meta dan miet, madwar l-1990, il-kunjom tal-familja spiċċa miegħu u l-ġuspatronat waqa’ bil-wirt għand in-neputi tiegħu, it-tabib ginekologu Louis Joseph Sant Cassia u l-famija Sant Cassia. (Nota Editorjali: L-informazzjoni dwar l-istorja tal-Castel Qannotta ġentilment inagħtat lilna mit-tabib Sant Cassia innifsu fejn ikkoreġilna għadd ta’ ineżattezzi, żiedilna ħafna dettalji neqsin u ċċara xi dettalji oħrajn. Ta’ dan nirringrazzjawh għax b’hekk din il-kitba hija llum preċiża u sinjura. Dan l-aġornament sar fil-Marzu tal-2020).
Fl-artijiet madwar Castel Qannotta tinsab wieqfa l-kappella. Jidher li fis-seklu sittax kien hemm xi forma ta’ knisja ddedikata lil-San Xmun u San Ġuda Taddew, iżda din ma baqgħetx teżisti anke sa mill-istess seklu sittax. X’aktarx li kienet inbnet, u ġiet ipprofanata u rrestawrata għal diversi drabi. Il-kappella li hemm illum, dik stil neo-gotiku, lanqas m’hi dik li kien hemm fiż-żmien u li tissemma’ għall-ewwel darba fil-viżta pastorali tal-isqof Baldassere Cagliares fl-1616. Il-monsinjur Dusina ma jsemmihiex fiż-żjara tiegħu tal-1575 u għalhekk dan ifisser jew li dik li tissemma’ fl-1616 kienet għadha ma nbnietx jew li kienet fi stat tant ħażin li ma żarhiex.
Iżda fl-1608 Girolamo Manduca kien kiteb li fl-1600 kien sar xi tħaffir fl-inħawi u nstab “ħawt tal-ġebel tal-magħmudija” fil-Wardija. Skont Anthony Lutrell fil-Melita Historica tal-1977, jgħid li l-kirurgu navali Marcantonio Axiak kiteb fl-1610 kien hemm tlett kappelli fl-inħawi tal-Wardija u waħda minnhom kienet iddedikata lil San Xmun. Dan kollu jimplika li tassew kien hemm xi forma ta’ knisja fl-inħawi qabel dan iż-żmien
Fl-1616 din il-knisja kienet tagħmel man-Naxxar u meta żarha l-isqof Cagliares sab li kien fiha għadd ta’ ħwejjeġ importanti għall-kult neqsin. Il-ftit li kien fiha kienu jinkludu pittura titulari fuq l-injam li kienet turi lill-Madonna kif ukoll lil San Pawl u lil San Xmun, wieħed fuq kull naħa. Nikola Xerri kien qal li hu kien kompla d-devozzjoni kbira li kellu missieru lejn din il-knisja u għalhekk, kien jara li jagħmel quddiesa nhar il-festa ta’ San Xmun u San Ġuda. Zijjuħ Salvo Cauchi kien jagħmel l-istess u dan kien ukoll jara li jinxtegħel il-lampier fil-knisja. Fl-atti tan-nutar Mattew Cauchi, bid-data tat-13 ta’ Ottubru 1629, insibu li dan Cauchi ħalla ġnien fil-Wardija, magħruf bħala Calet il-Habib, bħala fondazzjoni biex issir quddiesa oħra nhar il-festa ta’ San Xmun u biex jinxtegħlu żewġ lampi taż-żejt kull nhar ta’ Sibt.
Kien hemm uħud li kienu preżenti waqt iż-żjara tal-isqof Cagliares li qalulu li din il-knisja kellha propjetà li kienet tikkonsisti f’għalqa quddiemha.
Għalkemm Cagliares ma ħa l-ebda deċiżjoni dwar din il-knisja, ma nsibu l-ebda referenza għaliha bħala li tagħmel mad-distrett tal-Mellieħa fil-ftit drabi li terġa’ tissemma’ f’visti pastorali oħrajn. Dan probabilment jista’ jkun għaliex kienet ingħalqet għall-użu pubbliku. Madankollu, insibu li sas-sena 1678 il-pittura kienet diġà ġiet trasferita fis-Santwarju tal-Madonna tal-Mellieħa. Din id-darba intqal ċar li dan sar għax il-knisja ta’ San Xmun u San Ġuda kienet ingħalqet għall-pubbliku. Ir-rettur tal-istess Santwarju (tal-Mellieħa) kellu l-obbligu ta’ erba’ quddisiet fil-festa ta’ San Xmun u San Ġuda.
Lejn l-aħħar tas-seklu sbatax, il-propjetà u l-knisja waqgħu f’idejn il-familja Gauci. L-ewwel primaġenitura tal-familja Gauci kienet miżmuma mill-Kanonku Dr. Lorenzo Gauci, kanonku ta’ Birkirkara f’dawk iż-żminijiet. Il-missall, l-alba, il-mantell u l-istola ta’ dan il-kanonku għadhom jeżistu u huma esebiti fis-sagristija tal-kappella wara li ġew restawrati bir-reqqa riċentament mis-sid preżenti it-tabib Sant Cassia.
Il-Professur Conrad Thake, arkitett u studjuż tal-istorja tal-arkitettura, iqiegħed din il-kappella fil-medju evu tardiv, lejn it-tmiem tas-seklu ħmistax u l-bidu tas-seklu sittax. Hu jgħid li minn ġewwa, kif ukoll l-arkatura tas-saqaf, jixbħu ħafna l-parti bikrija tal-knisja ta’ Santa Katerina (“ta’ San Girgor”) taż-Żejtun.
Aktar tard, il-knisja kienet imkabbra u l-faċċata ngħatat is-sura gotika. L-irfid tal-ġnub kif ukoll id-dekorazzjonijiet fil-ġebel (“crocketed finials”) saru aktar tard f’nofs is-seklu dsatax fl-istil Neogotiku, tant popolari fl-epoka, possibbilment fuq disinji tal-arkitett Malti Giuseppe Bonavia.
Il-knisja minn barra
Il-faċċata tal-kappella hija waħda sempliċi iżda tolqot il-għajn għall-istil neo-gotiku tagħha. Għandha bieb tal-injam, maqsum fi tnejn, ta’ stil Sikulo-Normann li ġej bil-ponta. Fuq kull bieba hemm toqob li jiffurmaw salib gotiku li kienu jintużaw preżubilment biex wieħed ikun jista’ jara ġewwa meta l-knisja ma tkunx miftuħa. Illum dan il-bieb ittranġa u inagħta ż-żebgħa ta’ lewn aħmar skur, biex jaqbel mal-iskema tal-kulur li hemm fil-kastell maġembu. Il-partijiet tal-metall inżebgħu kulur iswed u ġew iddekorati b’dinsinji fuq l-istess stil.
Il-bieb huwa mdawwar b’disinnji nofs tond minquxa fil-ġebel. Kollox imbagħad huwa mdawwar b’arkata tal-ġebel iddekorata bi żgoxxijiet, li wkoll ġejja għall-ponta u li sserraħ fuq kolonni rqaq u lixxi li iżda juru disinn ta’ fjuri fuq il-kaptelli.
 Fuq kull naħa tal-faċċata fil-kantuniera hemm nofs kolonna ta’ stil Korintu u fuqha hemm niċċa żgħira. F’dawn in-niċeċ hemm żewġ statwi, ta’ San Pietru u San Pawl, rispettivament. In-niċeċ ukoll għandhom arkata ġejja għall-ponta u jikkumplimentaw id-disinn tal-bieb prinċipali. Għal xi żmien dawn l-istatwi ma baqgħux fil-post iżda ritratt meħud fl-1970 jurihom għadhom fil-lok. Illum, statwi ġodda ħadu post dawk mitlufin u l-faċċata reġgħet ħadet id-dehra li kellha qabel.
Fit-truf hemm tiżjin b’disinn partikolari minqux fil-ġebel (crocketed finials) fejn normalment ikun hemm xi sfera jew xi fjamma. Dan il-disinn għandu għamla ta’ lembut tawwali b’mod sproporzjonat u mislut u fih tinqix ikkomplikat fil-ġebla – simili ħafna għad-disinnji li jinsabu fil-faċċati ta’ katidrali gotiċi li hemm fil-bliet fl-Ewropa. Mad-daqqa t’għajn tkun qisek qed tara wieħed minn dawn il-katidrali fil-minjatura.
Fuq ix-xellug ta’ din il-knisja hemm binja żgħira sporġuta ‘l barra mill-binja prinċipali. Din hi ddekorata wkoll u għandha l-bieb tagħha bħalma għandha l-binja prinċipali. Din isservi bħala sagristija u ma teżistix oħra bħalha pariġġha fuq il-lemin tal-knisja.
Is-saqaf tal-kappella ġej għall-ponta kif ukoll l-istess hu tal-binja fuq ix-xellug tal-kappella li għadna kemm semmejna.
Fin-nofs tal-faċċata hemm kampnar żgħir li f’xi ritratti antiki jidher iġorr qanpiena fih u li għal xi żmien ukoll kienet intilfet. Illum hemm qanpiena oħra minflokha. Fuq il-kampnar hemm salib żgħir tal-ġebel. Dan, bħall-qanpiena, għamel xi żmien nieqes iżda llum reġa’ ġie rrestawrat. Taħt il-kampnar, f’nofs il-faċċata, hemm basso riljev tal-Madonna b’Ġesu’ tarbija f’idejha. a
|
